427

HÉT INDISCH MAANDBLAD 67e JAARGANG • NR. 7 • JANUARI 2023 • € 6,60 Boekoe- VO O R WO O R D - Tong Tong, 28 maart 1959: ‘Op de boekenbeurs van de Bijenkorf in Den Haag heeft het stalletje van de Indische literatuur (toekang djoeal: E. Breton de Nijs en Tjalie Robinson) het best verkocht van alle stalletjes! Beide schrijvers menen voor dit succes onze (hoofdzakelijk Indische) kopers apart te moeten bedanken. Maar er bleek nog meer: het Indische boek begint zijn solide plaats op de Europese boekenmarkt te veroveren: de Indischman gaat zijn schrijvers kennen en waarderen. Als deze groei doorgaat, formeren zich straks ongetwijfeld literaire kringetjes, méér pennen komen in beweging, het werkterrein groeit en de kritiek, het gehalte wordt steeds beter. Dat is goed. Dat is héél, héél goed. Hantem teroes, repatrianten, hantem teroes. Er is ook in de Europese rimboe wel cultuur te brengen! (Wie lacht daar?!).’ Bijna 64 jaar nadat Tjalie Robinson dit stukje schreef, heeft het Indische boek die solide plek veroverd. Reggie Baay, Alfred Birney, Marion Bloem, Adriaan van Dis, Dido Michielsen - ze zijn niet meer weg te denken uit de boekhandels. En veel meer pennen zijn gaan schrijven. Het uitbrengen van een boek is ook makkelijker geworden. Bij een uitgeverij als Boekscout kan je je eigen boek uitgeven. Al meer dan 10.000 schrijvers deden dat bij deze organisatie, onder wie ook Indische schrijvers. Op de redactie van Moesson komen wekelijks nieuwe boeken binnen: romans, levensverhalen, historische overzichten, kinderboeken, kookboeken. Zoveel dat we ze niet altijd allemaal kunnen bespreken op een manier die de boeken en diens schrijvers verdienen. En dus besloten we een Moesson uit te geven die geheel in het teken staat van Indische boeken. In de geboortemaand van Tjalie. En uiteraard zetten we ook zijn werk in de spotlights, want als er één Indische schrijver die solide plek op de Europese boekenmarkt verdient, is hij dat wel. Foto: Herbert van der Beek H et was een bijzonder gezellige dag met talloze ontmoetingen met oude kotjo’s en met andere leuke herinneringen: “Obral besar!” “Alles moet weg!” “Wie één koopt, koopt twee!” ”Borongan!” Het leek af en toe wel op een lèlang voor een vertrekkend collega op een klein plaatsje in het oude Indië! 3Inhoud PROFIEL 10 20 Tjalie Robinson, actueler dan ooit Mohammed Benzakour enthousiast over Moessonoprichter Tjalie Robinson Onverbloemd Marion Bloem blijft dichtbij haar familie INTERVIEW 32 42 Jeffrey Satoor de Rootas Wie schrijft, die blijft De verborgen kanten van Thom Hoffman Het nieuwe boek Indië, betovering en desillusie van Thom Hoffman REPORTAGE 28 Herinneringen aan Max Havelaar A trip down memory lane met Arnaud Kokosky Deforchaux MAKAN 48 Maureen Tan - De smaak van Surabaya 53 Nasi goreng van de redactie 38 Maureen recenseert Warung Atika Zoveel Indo’s, zoveel smaken 53 4 60COLUMNS 20 17 19 Robin Block: Sneeuw in de tropen Ting Ting Detektif Maarten Fornerod op zoek naar de man in de batikbroek 26 Frans Leidelmeijer: 59 Patricia Jacob: De kampschilders Tumis brokoli BOEKOE Foto: Ivan Wolffers 51 38 Greep uit de kast Waar je honger van krijgt Voor iedereen een eigen pareltje Angelique Meeng over de bijzondere boeken in de Moessonbibliotheek IEDERE MAAND 6 8 9 10 Nieuwtjes Indopuzzel Oleh Oleh 46 Planten uit de tropen: 60 Insta Indo 61 Anak Moesson: Met Joraja, Jaély, een 64 66 67 Beleven Kenanga Wangi, de parfumboom sprookje en leuke weetjes Ting Ting Colofon Coverfoto: Julia Scheltus geforografeerd door Ashley de Groot 510- P R O FI EL - Tjalie Robinson, actueler dan ooit Hij kwam de naam Tjalie Robinson pas voor het eerst tegen in Revolusi van David van Reybrouck, die hem typeerde als een ‘erg sympathieke schrijver’ die op de pakketboten ‘liever tussen de paupers op het onderste dek verbleef dan tussen de intellectuelen en notabelen bovenin’. Nieuwsgierig geworden begon schrijver en journalist Mohammed Benzakour te lezen en raakte enthousiast over de voor hem onbekende Tjalie. Door Mohammed Benzakour // Beeld: Archief Moesson V oor de gelegenheid heb ik een hele avond zitten snuffelen in mijn boekenkasten. Hoeveel Indische schrijvers bezit ik eigenlijk? Na enig turven was ik verdomd snel klaar. De oogst: twee romans en een Indisch kookboek van Yvonne Keuls, het Parijsboek van Adriaan van Dis en diens Boekenweekgeschenk Palmwijn, een essaybundel en het aaibare poezenboek van Rudy Kousbroek, en ten slotte, diep weggemoffeld, een geel beduimelde novelle van Tim Maran (is hij eigenlijk wel Indisch?), De menseneter van Tjarinti, over een legendarische Sumatraanse tijger die vanwege zijn haast menselijke sluw- heid dorpen terroriseerde, tot zijn fatale val; een van m’n favoriete jeugdboeken. Dat was het, mijn verzameling Indische boeken, een lachertje vergeleken met mijn Russische, Arabische en Latijnse bibliotheek van meer dan vier meter. O wacht, daar prijkt ook nog Daums Goena-goena en Couperus’ De stille kracht (naast Van oude mensen, etc ... ) en niet te vergeten de Max Havelaar. Echter: Daum, Couperus noch Multatuli waren Indisch, dus die tellen niet. Hella Haasse was dat evenmin en haar Oeroeg ken ik uitsluitend als clandestien verhandelde samenvatting-versie voor de boekenlijst. Graag had ik Alfred Birney (eindelijk weer een boeiende Zomergast) hiertussen gehad, maar de enige reden dat hij ontbreekt is omdat mijn stapels nog-te-lezen-boeken tot aan het plafond reiken en ik twee jaar terug mezelf een moratorium oplegde voor nieuwaankopen. Toch gek, deze magere oogst, want als er één land is dat mij wegblies dan is dat wel Indonesië. Toen ik in 2018 was uitgenodigd om aan de Universitas Indonesia te Jakarta les te geven aan Indonesische studenten Nederlands, werd ik op slag verliefd op Java, waarna direct de betovering van Lombok en Bali volgde. Zoveel geconcentreerde schoonheid en gratie kwam ik nergens anders tegen. ‘De gordel van smaragd’ snap je pas goed als je er rondloopt. 11Haar romandebuut Geen gewoon Indisch meisje was absoluut geen autobiografie. ‘Ook geen verkapte’ 20- P R O FI EL - Onverbloemd Al 50 jaar speelt Marion Bloem een spel met fictie en de werkelijkheid. Met haar Indische boeken wilde ze het Indische verhaal van haar ouders doorgeven. Maar met haar laatste boek INDO leek daar een eind aan te komen. Deze maand komt haar nieuwste boek uit. Ricci Scheldwacht herlas haar werk en legde haar boeken naast elkaar. Door Ricci Scheldwacht / Fotografie: Ivan Wolffers V olgende maand ontvangt Marion Bloem de Constantijn Huygensprijs voor haar gehele oeuvre, romans, verhalen en gedichten. De prestigieuze literatuurprijs wordt al sinds 1947 uitgereikt door de Jan Campert-Stichting. Ze krijgt de prijs als bekroning voor haar ‘overweldigende productiviteit’, aldus de jury. Daarmee is geen woord te veel gezegd. Achterin haar voorlaatste boek INDO (2020) staan de titels van haar romans, verhalenbundels, novellen en nonfictieboeken vermeld. Het zijn er 44. Eind deze maand verschijnt alweer haar 45ste boek: Meisjes uit het dorp. Dat dit laatste boek er is gekomen mag een wonder worden genoemd. 2022 was voor haar een bewogen jaar, waarin ze haar 70ste verjaardag en haar 50-jarige jubileum als schrijver vierde, maar waarin ze ook afscheid moest nemen van haar man Ivan Wolffers. Meer dan twintig jaar streed hij tegen de slopende ziekte, die hij telkens weer de baas leek, maar uiteindelijk was de prostaatkanker niet te verslaan. Het was niet de eerste keer dat ze binnen korte tijd een dierbare verloor. In 2020 overleed haar moeder, midden in de coronatijd. En weer twee jaar daarvoor stierf haar zus Joyce aan de gevolgen van kanker. De dood van Joyce verlamde haar. Ze kon niks meer, vertelde ze in een interview met Moesson. Een totaal gevoel van zinloosheid overviel haar. ‘Weg willen van hier. Weg van deze aarde.’ Ze kon pas weer schrijven toen ze besefte dat haar nieuwe boek over de dood moest gaan. Dat boek, Een teken van leven (2018) gaat over rouw en rouwverwerking; over de onontkoombaarheid van de dood en hoe we daarmee omgaan. Ze schrok er niet voor terug om in detail te vertellen over de ziektebeelden van haar dierbaren: haar man, haar zoon, haar ouders, haar zwager, Joyce. En wat dat allemaal teweegbracht, geestelijk en lichamelijk. 21- R EP O R TAG E - Herinneringen aan Max Havelaar Arnaud Kokosky Deforchaux (59) reisde naar Rangkasbitung, de plaats waar de schrijver Multatuli (Eduard Douwes Dekker) woonde toen hij nog assistent-resident van Lebak was. Voor Arnaud werd het een reis terug in de tijd en a trip down memory lane. Door Arnaud Kokosky Deforchaux ‘G o with the flow,’ was mijn motto tijdens mijn laatste bezoek aan Indonesië. Dus reageerde ik zo ook op het appje van mijn schoonzus Marjolein. Zij had via internet in Rangkasbitung het kookboekje Kokki Bitja besteld en vroeg me of ze het boekje uit 1880 naar mijn logeeradres in Bandung kon laten versturen. ‘Per post kan het kwijt raken. Dat zou zonde zijn van dit bijzondere boekje’, appte ze. ‘Tussen Indonesië en Nederland kan het kwijtraken, maar binnen Indonesië net zo goed. Ik ga er wel even langs,’ appte ik terug. Go with the flow! Ik zag op mijn telefoontje dat Rangkasbitung met een kleine omweg tussen Bandung en Jakarta lag. Nog geen twee centimeter ten westen 28 van de hoofdstad. Bovendien was het een mooie gelegenheid om de omgeving te bezoeken waar het beroemde boek Max Havelaar zich afspeelt. De schrijver Eduard Douwes Dekker woonde daar toen hij nog bestuursambtenaar in Indië was. Herinneringen aan mijn eigen tijd in Rangkasbitung kwamen boven. Ik was er djongos, een van de hoofden van Lebak, boerenzoon en danser van de regent, Radèn Adipati Nata Karta Nagara. Wie nu denkt dat ik niet goed bij mijn hoofd ben of nu op internet naarstig op zoek gaat naar mijn werkelijke leeftijd, doe geen moeite. Ik heb het over herinneringen aan mijn diverse rollen in de musical