362

HÉT INDISCH MAANDBLAD 66 e JAARGANG • NR. 12 • JUNI 2022 • € 6,50 De kleurrijke vliegers van Rubens Agaatsz Toko Toet al jaren een begrip Indisch Den HaagFotografie: Gordon Meuleman Wege ns succe s terug ! De Volkskrant NRC De Telegraaf De eeuw van mijn moeder Hoe het Indische verleden doorwerkt in het heden vanaf 2 september in Den Haag en op tournee hnt.nl/deeeuw- VO O R WO O R D - Thuis Als oudere Indische mensen over hun jeugd in Nederlands-Indië spreken, raakt me dat iedere keer weer. Met een glimlach om de mond, met het Indische accent waarvan ze altijd zeggen dat ze dat niet hebben dat dan net een beetje dikker wordt, met Maleise woorden die tevoorschijn komen en een twinkel in de ogen waarvan je denkt: is het geluk of een traan? Weemoed, heimwee, liefde, afscheid… het klinkt allemaal door in de verhalen, een stuk van hun hart ligt nog altijd daar. Mijn Indische jeugd ligt in Den Haag. Aan de Prins Mauritslaan 36. Daar woonde ik met mijn ouders in hetzelfde pand als mijn Indische grootouders. Daar was ook de redactie van Moesson gevestigd. Ik was omringd door Indische ooms en tantes, de een nog liever dan de ander, die mij allemaal vreselijk verwenden en vertroetelden. De Prins Mauritslaan was mijn thuis, en ik heb daar in Den Haag een stukje van mijn hart achtergelaten. Mijn familie, de ooms en tantes, het huis - als ik aan mijn jeugd daar denk, voel ik warmte, liefde, dankbaarheid en gemis - want mijn lieve oma en opa, en zovele ooms en tantes zijn er niet meer. Als ik in Den Haag ben rijd ik altijd langs dat huis en sta ik even stil. Dan groet ik al die lieve mensen die daar waren en voor mijn gevoel in spirit nog altijd zijn. Waar oud vertelt over ‘froeher’ en waar jong vraagt en luistert, zodat zij later, net als ik nu, dankbaar kan zijn voor de verhalen en voor het Indische onder ons zijn. En ja ik weet, het wordt nooit meer als vroeger. De tijden zijn anders, de mensen zijn anders. Maar we koesteren het mooie uit het verleden en gaan voor een mooie toekomst, in de meest Indische stad van Nederland. Met een twinkel in mijn ogen schrijf ik: Moesson komt thuis. Foto: Armando Ello I k kan uren luisteren naar de verhalen over ‘froeher’, over hoe zij in hun jeugd op blote voetjes over de paden langs de rijstvelden liepen, over hoe ze op het achtererf manga uit de boom plukten, of hoe ze met katapulten op zak op avontuur gingen. En nu zijn we weer in Den Haag met Moesson. Terug in de stad van mijn jeugd, terug in de stad van Moessons jonge jaren. Ik hoop dat we in onze nieuwe winkel aan het Noordeinde de generaties kunnen samenbrengen. Dat Moesson weer een ontmoetingsplek wordt waar mensen hun verhaal komen vertellen, even een praatje komen maken. 3Inhoud REPORTAGE 10 De terugkeer van dé Indische boekhandel Moesson repatrieert Sporen van Indië 30 Ricci Scheldwacht maakte een overzicht van (bijna) alle Indische bezienswaardigheden, toko’s en restaurants in Den Haag 54 De oudste toko van Den Haag Toko Toet op de Beeklaan: Is-ie nog net zo goed als toen? INTERVIEW 24 De vliegeraar Rubens Agaatsz over de kunst van het vliegeren Het Indische vragenuurtje 40 Leeft het Indische nog in politiek Den Haag? Vivian Boon in gesprek met drie journalisten die de Haagse politiek en Indische zaken op de voet volgen. OPINIE 10 Hoezo Indisch Den Haag bestaat niet 16 meer? Journalist Coos Versteeg blikt terug op en kijkt vooruit naar Indisch Den Haag PORTRET 39 Anneke Grönloh in Den Haag BOEKOE 49 4 Greep uit de kast 24RECENSIE Maureen Tan 50 Om de maand recenseert Maureen Tan een restaurant voor Moesson. Deze maand: Garuda in Den Haag MAKAN 21 30 Heel (Indisch) Holland bakt spekkoek Wie bakt de winnende spekkoek? COLUMNS 15 Robin Block 22 Frans Leidelmeijer 59 Patricia Jacob Plastic Paradijs De Indische zaal IJs Shanghai op z’n Hollands IEDERE MAAND 54 6 8 9 47 44 60 61 59 64 66 67 Nieuwtjes Indopuzzel Oleh Oleh Mijn poesaka De poesaka-verzameling van Mady Schoenmaker Door de lens van… Hans Budding Insta Indo Anak Moesson Met Kamal, Teddy een sprookje en leuke weetjes Beleven Ting Ting Colofon Coverfoto: Rubens Agaatsz door Serge Ligtenberg 5- R EP O R TAG E - TERUG NAAR Den Haag Na heel wat omzwervingen is Moesson weer thuis. In Den Haag, waar het ooit begon. Er zijn weer tientallen dozen in- en uitgepakt. Er zijn honderden boeken, Moessons en memorabilia door onze handen gegaan. Sommige spullen verhuizen al meer dan zestig jaar met ons mee en hebben nu een mooi plekje gekregen aan het Noordeinde, waar ze hopelijk nog vele jaren zullen blijven staan. Door Vivian Boon UIT Z’N VOEGEN De eerste Tong Tong verscheen in een huiskamer aan de Franklinstraat in Den Haag. Maar het abonnee-aantal groeide in korte tijd zo sterk, van 400 naar 3000, dat de huiskamer te klein werd. Tong Tong verhuisde naar de Banstraat, maar ook dat duurde niet lang. ‘Dit zijn de laatste foto’s van Tong-Tong – Banstraat 27. We hebben er precies een half jaar gezeten. Het aantal abonnees en dus het werk is verdubbeld. We zitten zó kedjepit, we móeten weg, zij het met een zwaar hart. (…) Kijk maar op de twee foto’s boven. Dit zijn twee van de soms drie, vier ploegen vrijwillige bandjesplakkers die twee dagen lang ’s morgens, ‘s middags en 10Feestelijke OPENINGSMAAND ’s avonds in de weer zijn om alle kranten op tijd de deur uit te krijgen. (…) De eindredacteur-typograaf-illustrator-reclameman heeft een cel van één bij één-‘n-kwart meter en delft de helft van de tijd in materiaal dat nu eens boven, dan weer onder ligt. En dan moet er ook nog gekookt, gewassen, gebaad, ge-rendem en ge-tjintjangd worden, alles in één hok van 2x2, met soda en trassie, jaeger ondergoed en jachtmessen, knoflook en toiletzeep (zegt de dochter: “Heb je gebaaid Pap? Je ruikt zo lekker naar oesih-makreel”) … en toen al, verhuizen dèh.’ Tjalie Robinson, 30 mei 1959 PLUCHEN GORDIJNEN EN RATJETOE-MEUBILAIR In juli 1959 betrok de redactie de Prins Mauritslaan 36. Een oud huis met veel marmer in de gangen, donkere betimmeringen en gestucte plafonds Vanaf 4 juni is onze boekhandel | toko geopend. En we zeggen het nog maar een keertje: nee, we gaan geen saté en andere Indische maaltijden serveren, maar we gaan naast boeken leuke Indische snuisterijen verkopen. Je kan bij ons ook een kopje koffie drinken en ja, daar kan je dan wel een plakje spekkoek of een andere Indische snack bij bestellen. Je kunt boeken uit onze bibliotheek inzien en op bepaalde dagen genieten van activiteiten in de winkel. WAT VALT ER IN JUNI BIJ MOESSON TE BELEVEN? Van juni tot en met september exposeert illustrator Peter van Dongen, bekend van Rampokan, zijn werk in Boekhandel Moesson. De werken zijn ook te koop. 11 juni: 14.00 uur Proeverij van Rumah Rasa: Stanly Rutten vertelt alles over zijn bonbons en makarons. 18 juni: 14.00 uur Maureen Tan signeert haar nieuwste kookboek Java 25 juni: 14.00 uur Jurering van de spekkoekwedstrijd van de Stichting Nationale Herdenking 14 augustus 1945 11- O-NO DER P I NWI EER- P - HOEZO, Indisch Den Haag BESTAAT NIET MEER?! Veertig jaar geleden stelde hij voor de Haagsche Courant een serie samen over Indisch Den Haag. Het boekje met de gebundelde artikelen werd een klassieker. Nu blikt Coos Versteeg terug en kijkt hij verwachtingsvol naar de toekomst. Met de terugkeer van Moesson naar de hofstad begint een nieuw hoofdstuk. Door Coos Versteeg 16I ndisch Den Haag bestaat niet meer. Dat is een handjevol oude mensen. Als ze straks dood zijn, is Indisch Den Haag ook verdwenen.’ Met die botte boodschap keerde een collega-journalist bij de Haagsche Courant terug, nadat hem was gevraagd een serie te maken over de ‘Sporen van Smaragd’ in de Hofstad. Hij had uitvoerig onderzoek gedaan. Met diverse insiders gesproken. Voor alle duidelijkheid: dit speelde zich veertig jaar geleden af! En hoe mis die collega het had, bleek wel toen ik de klus een half jaar later van hem overnam. Inderdaad, Paul van Vliets ‘Den Haag, met je geur van een Indisch pension’ bestond niet meer. Maar binnen een paar uur had ik de contouren geschetst voor een 10-delige serie in de krant: elke zaterdag een hele pagina (en dat waren toen nog pagina’s op groot formaat). Zelfs voor een totok blanda als ondergetekende, die pas in 2016 voor het eerst Indonesië zou bezoeken, lagen de thema’s voor het oprapen: de gezelligheidsverenigingen en belangenorganisaties, de literatuur, de muziek en dans, het eten, de beeldende kunst, de herinneringen aan een verloren paradijs, het KNIL en de strijd om achterstallige soldij, de tweede generatie. De sleutel tot al die onderwerpen vond ik op Prins Mauritslaan 36 in Den Haag; een monumentaal LILIAN DUCELLE interviewde ‘de jonge journalisten’ Margriet Vroomans en Coos Versteeg over Indisch Den Haag (Moesson, 1 november 1983). Lees het interview terug in ons digitale archief op www.moesson.com pand in het Statenkwartier, van waaruit schrijver en journalist Tjalie Robinson in 1956 zijn tijdschrift Tong Tong begon en waar een paar jaar later de Pasar Malam werd bedacht. Toen ik er eind 1982 voor het eerst binnen stapte, runde Tjalie’s weduwe Lilian Ducelle op de begane grond een gespecialiseerde boekwinkel met titels van Daum, Fabricius, Madelon Székely-Lulofs, Rob Nieuwenhuys en natuurlijk alles van Tjalie. Op de eerste verdieping zetelde de redactie van Moesson: zowel van het tijdschrift (de erfopvolger van Tong Tong) als van de uitgeverij van boeken. Op het bureau van Lilian lag het kersverse manuscript van ‘Scherven van Smaragd’, de controversiële debuutroman van Jill Stolk. Mevrouw Ducelle, die zelf de eerste verdieping aan de Prins Mauritslaan bewoonde, was geen gemakkelijk type. Maar ze maakte me enthousiast wegwijs in de wirwar van verenigingen, stichtingen en belangenorganisaties. Ze leerde me het verschil tussen Indisch en Indonesisch, sprak me belerend toe dat half-Indisch niet bestaat, omdat Indisch altijd D.A. Visker, mevrouw E van Hout-Intveld en meneer Nering-Beugel 17SCHEVENINGEN 5 11 STATENKWARTIER 6 10 ARCHIPELBUURT 7 9 8 DUINOORD BOMENBUURT 4 ZEEHELDENBUURT REGENTESKWARTIER VRUCHTENBUURT LEYENBURG HOUTWIJK LOOSDUINEN 30 RUSTENBURG SPOREN VAN Indië