HÉT INDISCH MAANDBLAD
66 e JAARGANG • NR. 12 • JUNI 2022 • € 6,50
De kleurrijke
vliegers
van Rubens Agaatsz
Toko Toet
al jaren een
begrip
Indisch Den HaagFotografie: Gordon Meuleman
Wege
ns
succe
s
terug
!
De Volkskrant
NRC
De Telegraaf
De eeuw van
mijn moeder
Hoe het Indische verleden
doorwerkt in het heden
vanaf 2 september
in Den Haag en op tournee
hnt.nl/deeeuw- VO O R WO O R D -
Thuis
Als oudere Indische mensen over hun jeugd in Nederlands-Indië spreken,
raakt me dat iedere keer weer. Met een glimlach om de mond, met het Indische
accent waarvan ze altijd zeggen dat ze dat niet hebben dat dan net een beetje
dikker wordt, met Maleise woorden die tevoorschijn komen en een twinkel in de
ogen waarvan je denkt: is het geluk of een traan?
Weemoed, heimwee, liefde, afscheid… het klinkt
allemaal door in de verhalen, een stuk van hun hart
ligt nog altijd daar.
Mijn Indische jeugd ligt in Den Haag. Aan de Prins
Mauritslaan 36. Daar woonde ik met mijn ouders in
hetzelfde pand als mijn Indische grootouders. Daar
was ook de redactie van Moesson gevestigd.
Ik was omringd door Indische ooms en tantes,
de een nog liever dan de ander, die mij allemaal
vreselijk verwenden en vertroetelden. De Prins
Mauritslaan was mijn thuis, en ik heb daar in Den
Haag een stukje van mijn hart achtergelaten. Mijn
familie, de ooms en tantes, het huis - als ik aan mijn
jeugd daar denk, voel ik warmte, liefde, dankbaarheid
en gemis - want mijn lieve oma en opa, en zovele
ooms en tantes zijn er niet meer. Als ik in Den Haag
ben rijd ik altijd langs dat huis en sta ik even stil. Dan
groet ik al die lieve mensen die daar waren en voor
mijn gevoel in spirit nog altijd zijn.
Waar oud vertelt over ‘froeher’ en waar jong vraagt
en luistert, zodat zij later, net als ik nu, dankbaar kan
zijn voor de verhalen en voor het Indische onder ons
zijn. En ja ik weet, het wordt nooit meer als vroeger.
De tijden zijn anders, de mensen zijn anders. Maar
we koesteren het mooie uit het verleden en gaan
voor een mooie toekomst, in de meest Indische stad
van Nederland.
Met een twinkel in mijn ogen schrijf ik:
Moesson komt thuis.
Foto: Armando Ello
I
k kan uren luisteren naar de verhalen over
‘froeher’, over hoe zij in hun jeugd op blote
voetjes over de paden langs de rijstvelden liepen,
over hoe ze op het achtererf manga uit de boom
plukten, of hoe ze met katapulten op zak op
avontuur gingen.
En nu zijn we weer in Den Haag met Moesson.
Terug in de stad van mijn jeugd, terug in de stad
van Moessons jonge jaren. Ik hoop dat we in onze
nieuwe winkel aan het Noordeinde de generaties
kunnen samenbrengen. Dat Moesson weer een
ontmoetingsplek wordt waar mensen hun verhaal
komen vertellen, even een praatje komen maken.
3Inhoud
REPORTAGE
10
De terugkeer van dé Indische boekhandel
Moesson repatrieert
Sporen van Indië
30
Ricci Scheldwacht maakte een overzicht
van (bijna) alle Indische bezienswaardigheden, toko’s en restaurants in Den Haag
54
De oudste toko van Den Haag
Toko Toet op de Beeklaan: Is-ie nog net zo
goed als toen?
INTERVIEW
24
De vliegeraar
Rubens Agaatsz over de kunst van het
vliegeren
Het Indische vragenuurtje
40
Leeft het Indische nog in politiek Den
Haag? Vivian Boon in gesprek met drie
journalisten die de Haagse politiek en
Indische zaken op de voet volgen.
OPINIE
10
Hoezo Indisch Den Haag bestaat niet
16
meer?
Journalist Coos Versteeg blikt terug op en
kijkt vooruit naar Indisch Den Haag
PORTRET
39
Anneke Grönloh in Den Haag
BOEKOE
49
4
Greep uit de kast
24RECENSIE
Maureen Tan
50
Om de maand recenseert Maureen Tan een
restaurant voor Moesson. Deze maand:
Garuda in Den Haag
MAKAN
21
30
Heel (Indisch) Holland bakt spekkoek
Wie bakt de winnende spekkoek?
COLUMNS
15
Robin Block
22
Frans Leidelmeijer
59
Patricia Jacob
Plastic Paradijs
De Indische zaal
IJs Shanghai op z’n Hollands
IEDERE MAAND
54
6
8
9
47
44
60
61
59
64
66
67
Nieuwtjes
Indopuzzel
Oleh Oleh
Mijn poesaka
De poesaka-verzameling van Mady
Schoenmaker
Door de lens van…
Hans Budding
Insta Indo
Anak Moesson
Met Kamal, Teddy een sprookje en leuke
weetjes
Beleven
Ting Ting
Colofon
Coverfoto: Rubens Agaatsz door
Serge Ligtenberg
5- R EP O R TAG E -
TERUG NAAR
Den Haag
Na heel wat omzwervingen is Moesson weer thuis. In Den Haag,
waar het ooit begon. Er zijn weer tientallen dozen in- en uitgepakt. Er zijn
honderden boeken, Moessons en memorabilia door onze handen gegaan.
Sommige spullen verhuizen al meer dan zestig jaar met ons mee en
hebben nu een mooi plekje gekregen aan het Noordeinde,
waar ze hopelijk nog vele jaren zullen blijven staan.
Door Vivian Boon
UIT Z’N VOEGEN
De eerste Tong Tong verscheen in een
huiskamer aan de Franklinstraat in Den Haag.
Maar het abonnee-aantal groeide in korte tijd
zo sterk, van 400 naar 3000, dat de huiskamer
te klein werd. Tong Tong verhuisde naar de
Banstraat, maar ook dat duurde niet lang.
‘Dit zijn de laatste foto’s van Tong-Tong –
Banstraat 27. We hebben er precies een half jaar
gezeten. Het aantal abonnees en dus het werk
is verdubbeld. We zitten zó kedjepit, we móeten
weg, zij het met een zwaar hart. (…) Kijk maar op
de twee foto’s boven. Dit zijn twee van de soms
drie, vier ploegen vrijwillige bandjesplakkers
die twee dagen lang ’s morgens, ‘s middags en
10Feestelijke
OPENINGSMAAND
’s avonds in de weer zijn om alle kranten op tijd
de deur uit te krijgen. (…) De eindredacteur-typograaf-illustrator-reclameman heeft een cel van één
bij één-‘n-kwart meter en delft de helft van de tijd in
materiaal dat nu eens boven, dan weer onder ligt.
En dan moet er ook nog gekookt, gewassen, gebaad,
ge-rendem en ge-tjintjangd worden, alles in één
hok van 2x2, met soda en trassie, jaeger ondergoed
en jachtmessen, knoflook en toiletzeep (zegt de
dochter: “Heb je gebaaid Pap? Je ruikt zo lekker naar
oesih-makreel”) … en toen al, verhuizen dèh.’ Tjalie
Robinson, 30 mei 1959
PLUCHEN GORDIJNEN EN RATJETOE-MEUBILAIR
In juli 1959 betrok de redactie de Prins Mauritslaan
36. Een oud huis met veel marmer in de gangen,
donkere betimmeringen en gestucte plafonds
Vanaf 4 juni is onze boekhandel | toko geopend.
En we zeggen het nog maar een keertje: nee,
we gaan geen saté en andere Indische maaltijden serveren, maar we gaan naast boeken
leuke Indische snuisterijen verkopen. Je kan
bij ons ook een kopje koffie drinken en ja,
daar kan je dan wel een plakje spekkoek of
een andere Indische snack bij bestellen.
Je kunt boeken uit onze bibliotheek inzien en
op bepaalde dagen genieten van activiteiten
in de winkel.
WAT VALT ER IN JUNI BIJ MOESSON TE BELEVEN?
Van juni tot en met september exposeert
illustrator Peter van Dongen, bekend van
Rampokan, zijn werk in Boekhandel Moesson.
De werken zijn ook te koop.
11 juni: 14.00 uur Proeverij van Rumah Rasa:
Stanly Rutten vertelt alles over zijn bonbons
en makarons.
18 juni: 14.00 uur Maureen Tan signeert haar
nieuwste kookboek Java
25 juni: 14.00 uur Jurering van de spekkoekwedstrijd van de Stichting Nationale
Herdenking 14 augustus 1945
11- O-NO
DER
P I NWI EER- P -
HOEZO,
Indisch Den Haag
BESTAAT NIET MEER?!
Veertig jaar geleden stelde hij voor de Haagsche Courant een serie samen over
Indisch Den Haag. Het boekje met de gebundelde artikelen werd een klassieker.
Nu blikt Coos Versteeg terug en kijkt hij verwachtingsvol naar de toekomst.
Met de terugkeer van Moesson naar de hofstad begint een nieuw hoofdstuk.
Door Coos Versteeg
16I
ndisch Den Haag bestaat niet meer. Dat is een
handjevol oude mensen. Als ze straks dood zijn,
is Indisch Den Haag ook verdwenen.’ Met die
botte boodschap keerde een collega-journalist
bij de Haagsche Courant terug, nadat hem was
gevraagd een serie te maken over de ‘Sporen
van Smaragd’ in de Hofstad. Hij had uitvoerig
onderzoek gedaan. Met diverse insiders gesproken.
Voor alle duidelijkheid: dit speelde zich veertig jaar
geleden af! En hoe mis die collega het had, bleek
wel toen ik de klus een half jaar later van hem
overnam. Inderdaad, Paul van Vliets ‘Den Haag,
met je geur van een Indisch pension’ bestond
niet meer. Maar binnen een paar uur had ik de
contouren geschetst voor een 10-delige serie in de
krant: elke zaterdag een hele pagina (en dat waren
toen nog pagina’s op groot formaat). Zelfs voor een
totok blanda als ondergetekende, die pas in 2016
voor het eerst Indonesië zou bezoeken, lagen de
thema’s voor het oprapen: de gezelligheidsverenigingen en belangenorganisaties, de literatuur, de
muziek en dans, het eten, de beeldende kunst, de
herinneringen aan een verloren paradijs, het KNIL
en de strijd om achterstallige soldij, de tweede
generatie.
De sleutel tot al die onderwerpen vond ik op Prins
Mauritslaan 36 in Den Haag; een monumentaal
LILIAN DUCELLE interviewde ‘de jonge
journalisten’ Margriet Vroomans en Coos
Versteeg over Indisch Den Haag (Moesson, 1
november 1983). Lees het interview terug in
ons digitale archief op www.moesson.com
pand in het Statenkwartier, van waaruit schrijver en
journalist Tjalie Robinson in 1956 zijn tijdschrift Tong
Tong begon en waar een paar jaar later de Pasar
Malam werd bedacht. Toen ik er eind 1982 voor het
eerst binnen stapte, runde Tjalie’s weduwe Lilian
Ducelle op de begane grond een gespecialiseerde
boekwinkel met titels van Daum, Fabricius, Madelon
Székely-Lulofs, Rob Nieuwenhuys en natuurlijk
alles van Tjalie. Op de eerste verdieping zetelde de
redactie van Moesson: zowel van het tijdschrift (de
erfopvolger van Tong Tong) als van de uitgeverij van
boeken. Op het bureau van Lilian lag het kersverse
manuscript van ‘Scherven van Smaragd’, de
controversiële debuutroman van Jill Stolk.
Mevrouw Ducelle, die zelf de eerste verdieping
aan de Prins Mauritslaan bewoonde, was geen
gemakkelijk type. Maar ze maakte me enthousiast
wegwijs in de wirwar van verenigingen, stichtingen
en belangenorganisaties. Ze leerde me het verschil
tussen Indisch en Indonesisch, sprak me belerend
toe dat half-Indisch niet bestaat, omdat Indisch altijd
D.A. Visker, mevrouw E van Hout-Intveld en meneer Nering-Beugel
17SCHEVENINGEN
5
11
STATENKWARTIER
6
10
ARCHIPELBUURT
7
9
8
DUINOORD
BOMENBUURT
4
ZEEHELDENBUURT
REGENTESKWARTIER
VRUCHTENBUURT
LEYENBURG
HOUTWIJK
LOOSDUINEN
30
RUSTENBURG
SPOREN VAN
Indië